Τώρα, για να σχηματίσω ολοκληρωμένη γνώμη και να μελετήσω και το απέναντι στρατόπεδο, έπρεπε να ταξιδέψω στην άλλη άκρη της χώρας, από την ηλιόλουστη Θράκη στην παγωμένη Κρήτη.
Η πρώτη ομιλία του Κώστα Καραμανλή στη μίνι-περιοδεία του στο νησί θα γινόταν σε ένα χωριό τόσο περήφανο, που το όνομά του είναι στον πληθυντικό. Στις ονομαστές Μοίρες, 50 χιλιόμετρα από το Ηράκλειο, η θερμοκρασία προσέγγιζε το μηδέν, αλλά οι καρδιές των Νεοδημοκρατών που γέμιζαν τον κεντρικό δρόμο ήταν ζεστές, και τα πρόσωπα χαμογελαστά. Ήταν μια ωραία μέρα για τη Νέα Δημοκρατία: Την προηγούμενη ο Επίτιμος Πρόεδρος Μητσοτάκης είχε ανακοινώσει ότι δεν θα είναι υποψήφιος για την επόμενη Βουλή, προκαλώντας ρίγη συγκίνησης στους πιστούς και ανοίγοντας το δρόμο και στους πιο διστακτικούς βαρόνους, ενώ ταυτόχρονα είχε ξεσπάσει και το σκάνδαλο Πάχτα, με τις αλυσιδωτές αντιδράσεις στο πράσινο στρατόπεδο, ένα απολαυστικό «I told you so» της ΝΔ προς τους αναποφάσιστους. Έτσι ο ενθουσιασμός ήταν διάχυτος και εμφανής.
Μια παρατήρηση για τις ομιλίες του Καραμανλή: Είναι αλλιώτικες, πιο παραδοσιακές. Ο Παπανδρέου στη Θράκη στεκόταν σε ένα βήμα λίγα εκατοστά ψηλότερα από το έδαφος, μέσα στον κόσμο, ο Καραμανλής όμως επιλέγει να στέκεται σε μια κολοσσιαία γαλάζια εξέδρα και να απευθύνεται στο λαό από ψηλά. Ο Παπανδρέου περπατούσε μέσα στον κόσμο, χαιρετώντας και αγκαλιάζοντας –ο Καραμανλής έχει ανθρώπους που του ανοίγουν δρόμο.
«Περάστε μπροστά από την εξέδρα για να αρχίσει η ομιλία», έλεγε ένας νεαρός με μια ντουντούκα στον συγκεντρωμένο κόσμο, που πάλευε με τις ομπρέλες και το κρύο. «Περάστε μπροστά για να μην σας πλησιάσει ο Πρόεδρος», εννοούσε.
Μετά εμφανίστηκαν τα πιτσιρίκια της ΔΑΠ ΝΔΦΚ και παρατάχτηκαν μπροστά στην εξέδρα και άρχισαν να κουνάνε τα καπνογόνα και να φωνάζουν «Και Α, και ΟΥ, και ΔΑΠ νουδουφουκού» και μετά τρόμαξα λίγο επειδή φώναξαν «Ζήτω η Ελλάδα, ζήτω η θρησκεία, ζήτω η Νέα Δημοκρατία» και μετά, αν και μου πήρε λίγη ώρα να το πιστέψω, ναι, είναι αλήθεια, φώναξαν «Πάρτι, πάρτι, στις 7 του Μάρτη», και άρχισαν να χοροπηδούν εκστατικά.
Τα ηχεία έπαιζαν δυνατά Βαγγέλη Παπαθανασίου, και μετά τα άπαντα του Ξυλούρη (μια καταπληκτική εικόνα, οι γέροι κρητίκαροι που σιγοτραγουδούσαν το «Πότε θα κάνει ξαστεριά»). Πότε πότε, ο ανιματέρ της εκδήλωσης διέκοπτε τη μουσική και έλεγε «Απόψε δίνουμε μια απάντηση στην κυβέρνηση της διαφθοράς» και «Σε λίγο κοντά μας ο αυριανός πρωθυπουργός» και «Περάστε μπροστά από την εξέδρα», και το κρύο δυνάμωνε, και οι ψιχάλες πάχαιναν, μέχρι που είπε: «Και τώρα, μαζί μας ο Κώστας Καραμανλής» και το έδαφος σείστηκε από τα μπάσα, και τα ηχεία έπαιζαν εξωφρενικά δυνατά ένα κομμάτι του Σπανουδάκη που έμοιαζε με τη μουσική όταν ο Σάρουμαν έφτιαχνε το στρατό με τα Ορκ, και ο καπνός κάλυψε τα πάντα και στην εξέδρα βγήκε ο Μητσοτάκης.
Τότε άρχισε να βρέχει.
Ήταν μια τυπική πολιτική συγκέντρωση, με κόσμο από τα γύρω χωριά να έχει συγκεντρωθεί με τα πούλμαν, με σημαίες, με συνθήματα, με ανθρώπους στα γύρω μπαλκόνια, με κόρνες και καπνογόνα. Ταυτόχρονα όμως ήταν και μια στιγμή ιστορική για τη Νέα Δημοκρατία: Για πρώτη φορά ο μόνος εν ζωή πρωθυπουργός της Δεξιάς ανέβαινε μαζί με τον σημερινό ηγέτη της στην ίδια εξέδρα, και μιλούσαν μαζί στο συγκεντρωμένο λαό. Ο ενθουσιασμός ήταν διάχυτος, στα πιτσιρίκια μπροστά στην εξέδρα, αλλά και στους όμορφους αρχοντοχωριάτες που προστατεύονταν από τη βροχή κάτω από ένα μπαλκόνι, δίπλα μου. Δεν αντέδρασαν ούτε όταν ο Μητσοτάκης υπέπεσε σε ένα μικρό faux pas, καθώς τους μάλωσε επειδή, ακόμα κι όταν είχαν Κρητικό πρωθυπουργό (δηλαδή τον ίδιο), ψήφιζαν ΠΑΣΟΚ. Το μόνο παράπονο του κόσμου ήταν οι ομπρέλες: Ήταν πάρα πολλές και τους εμπόδιζαν να δουν καθαρά την εξέδρα.
Το σημαντικότερο προσόν του Κώστα Καραμανλή είναι η ομιλία του. Τα λέει ωραία. Ίσως φταίει η εμπειρία επτά χρόνων, ίσως να το έχει και λίγο έμφυτο, πάντως η άρθρωσή του είναι σωστή, ο λόγος του ρέει, μιλά άνετα εκτός κειμένου, μαθαίνει τα λόγια του απ’ έξω, δεν κομπιάζει. Και οι ίδιοι οι λόγοι είναι καλογραμμένοι, χωρίς πολλές κορώνες, περιεκτικοί και συμπυκνωμένοι, μεστοί σε νοήματα και περιεκτικοί σε εκφράσεις. Μερικές φορές το παρακάνει με τα φωνητικά τσαλίμια και τις υπερβολικές χειρονομίες, βέβαια, και όταν προσπάθησε να διακόψει τα αλλεπάλληλα συνθήματα λέγοντας κάτι σαν «Εσείς τα είπατε, να πω κι εγώ τώρα;» ακούστηκε λίγο ψεύτικος, υπερβολικά θεατρικός. Πάντως μίλησε όμορφα. «Θέλω να κρατάτε ελληνικές σημαίες», είπε, «όχι κομματικές». Μίλησε για την υπόθεση Πάχτα, αλλά όχι πολύ εκτεταμένα. Μίλησε για τα μέτρα που θέλει να λάβει η ΝΔ για τη γεωργία και την ανεργία. Και όταν ακούστηκε το έβδομο «ΟΥ» σε μια από τις πολλές αναφορές του στο ΠΑΣΟΚ, δεν δίστασε να μαλώσει το πλήθος. Δίπλα του (ή μάλλον, πάνω του), η ομολογουμένως μεγαλειώδης φιγούρα του Μητσοτάκη του προσέφερε στήριξη και κύρος. Είκοσι λεπτά μετά την θεαματική του άνοδο στην εξέδρα, και ενώ η βροχή συνέχισε να πέφτει μανιασμένα, ο Καραμανλής έκλεισε την ομιλία του και χαιρέτησε το κοινό (κουνώντας τα χέρια λίγο άχαρα, σαν να καθαρίζει τζάμια), καθώς οι καπνοί έπνιγαν πάλι την εξέδρα και τα ηχεία έπαιζαν ξανά Σπανουδάκη. Οι Πρόεδροι φυγαδεύτηκαν στις MercedesE200 που περίμεναν πίσω από την εξέδρα και έφυγαν. Λέγεται ότι λίγα λεπτά μετά το πέρασμα της Mercedes του Μητσοτάκη, ξεκίνησε η πρωτοφανής χιονοθύελλα που έπνιξε τον ολόκληρο το νομό. Το πουλμανάκι των δημοσιογράφων χρειάστηκε 4 ώρες για να περάσει τα χιόνια και να φτάσει στο Ηράκλειο, 50 χιλιόμετρα βορειότερα.
Μπορεί πάνω στην εξέδρα να τα λέει καλά, αλλά κάτω από αυτήν είναι αλλιώτικος: Είναι βλοσυρός. Γιατί είναι βλοσυρός; Στις δύο μέρες που τον ακολούθησα στην Κρήτη άκουσα διάφορες ερμηνείες: «Έχει τσαντιστεί που ο Μητσοτάκης τον κουβάλησε στην Ιεράπετρα για να προωθήσει τον Πευκιανάκη» μου είπε κάποιος. «Έχει κουραστεί από τις περιοδείες 7 χρόνων», μου είπε κάποιος άλλος. «Τίποτα δεν έχει», μου είπε κάποιος άλλος, που μάλλον ήξερε καλύτερα. «Απλά αυτό είναι το στυλ του».
Το πρωί της δεύτερης μέρας ο Κώστας Καραμανλής επισκέφθηκε τον Ανδρέα Ανδρεαδάκη, έναν άνδρα με ολική αναπηρία, που έχει φτιάξει το σπίτι του έτσι ώστε να μπορεί να αυτοεξυπηρετείται. Εκεί συνομίλησε με τον ίδιο (έναν πολύ γοητευτικό και καλλιεργημένο άνθρωπο) και άλλους τρεις ανθρώπους με αναπηρίες, και μετά έφυγε, βλοσυρός και βιαστικός, μπήκε στη Mercedes και προχώρησε προς τα ανατολικά.
Έξω από το Βραχάσι, ένα χωριό του Λασιθίου, είχε στηθεί ένα εορταστικό μπλόκο στην Εθνική οδό, και οι κάτοικοι περίμεναν τον Καραμανλή για να τον χαιρετήσουν. Χρόνιο πρόβλημα του χωριού, ο Καποδίστριας. Ο επίμαχος νόμος είχε ενώσει το χωριό τους με τη Νεάπολη, ένα χωριό με το οποίο διατηρούν έχθρα που κρατά πολλές γενιές. «Θέλουμε να πάμε με τον Άγιο Νικόλαο, με τα Μάλλια, με οποιονδήποτε άλλο δήμο, δεν μας νοιάζει», μου είπε ένας χαρούμενος και κάτοικος, με ένα περήφανο τσουλούφι να δραπετεύει από την κουκούλα και να του πέφτει στα μάτια, και ένα πελώριο χαμόγελο κάτω απ’ το πυκνό του μουστάκι. «Απλά δεν θέλουμε να είμαστε μ’ αυτούς. Δεν τους πάμε». Ενθουσιώδεις και χαρωποί, οι χωρικοί αψήφησαν το κρύο, το χιόνι που είχε καλύψει το έδαφος, και τις παγωμένες ψιχάλες, και έσπευσαν να τον υποδεχτούν. Είχαν στρώσει και ένα τραπεζάκι με λιχουδιές και τσικουδιά, και κάποιος κρατούσε μια ομπρέλα πάνω του, για να μη βραχεί. Μετά ήρθαν οι Mercedes, και σταμάτησαν μακριά από το τραπεζάκι, και όλο το χωριό έπεσε πάνω τους, και ο Μητσοτάκης βγήκε από τα αυτοκίνητα και άρχισε να βρέχει.
Οι δύο Πρόεδροι επιβεβαίωσαν στους κατοίκους τις υποσχέσεις τους για τοπικά δημοψηφίσματα για τις περιπτώσεις που οι κάτοικοι διαφωνούν με το νόμο Καποδίστρια, και αμέσως μπήκαν ξανά στα αυτοκίνητα και έφυγαν. Οι κυρίες του χωριού έμειναν με τα πιάτα στα χέρια –δεν είχαν προλάβει να φτάσουν τις Mercedes.
Τι προσπαθεί να κάνει ο Καραμανλής; Αυτό προσπαθούσα να καταλάβω. Βλέποντάς τον να μιλάει και να κινείται ανάμεσα στον κόσμο, κατέληξα στο συμπέρασμα ότι προσπαθεί να καλλιεργήσει το προφίλ του παραδοσιακού πολιτικού ηγέτη. Απόμακρος, ακριβοθώρητος, θέλει να περιβάλλει τον εαυτό του με το μεγαλείο του Προέδρου, του Αρχηγού, που συνεπαίρνει τα πλήθη από την εξέδρα και το μπαλκόνι, με την προσωπική του γοητεία και αυτή τη μαγεία που την έχουν μόνο οι πολιτικοί και οι σταρ. Ο Κώστας Καραμανλής προσπαθεί να γίνει ηγέτης τύπου Παπανδρέου, Καραμανλή, Μητσοτάκη. Υπάρχουν όμως δυο προβλήματα. Πρώτον, πιθανότατα η εποχή αυτού του τύπου ηγετών έχει περάσει ανεπιστρεπτί. Δεύτερον, ο Κώστας Καραμανλής δεν έχει τα προσόντα για να γίνει τέτοιος ηγέτης. Δεν έχει το Χάρισμα.
Αυτό φάνηκε πιο παραστατικά από ποτέ κατά την είσοδό του στο (σχεδόν γεμάτο) κλειστό γυμναστήριο της Ιεράπετρας. Καθώς ερχόταν από την κεντρική είσοδο, και ενώ ο Σπανουδάκης δονούσε το κτίριο, πολλοί οπαδοί έσπευσαν να τον χαιρετήσουν. Αυτό δεν ήταν και πολύ εύκολο. Αρκετοί παρατρεχάμενοι είχαν σπεύσει να ανοίξουν δρόμο για να περάσει ο Πρόεδρος προς την εξέδρα, και απωθούσαν όποιον τολμούσε να πλησιάσει με υπερβολικό ζήλο. Κάποιος προσπάθησε να του σφίξει το χέρι, αλλά τον έσπρωξαν, και κατέληξε να του τραβήξει λίγο το μανίκι. Ο Πρόεδρος, βλοσυρός, έριξε μισό βλέμμα προς την κατεύθυνση του και μετά οι παρατρεχάμενοι τον έσπρωξαν προς την εξέδρα. Ήταν σαν να τον πήγαιναν σηκωτό. Εντελώς διαφορετική σκηνή από τον Γιώργο Παπανδρέου, τον οποίο επίσης έμοιαζε να τον πηγαίνουν σηκωτό, αλλά ο κόσμος, όχι οι παρατρεχάμενοι.
Αμέσως από πίσω, ερχόταν ο Μητσοτάκης. Ο άνθρωπος αυτός, αν και αντιπαθής σε πολύ κόσμο, και οπωσδήποτε καθόλου γοητευτικός, διατηρεί στα 86 του ένα παράστημα που ξαφνιάζει. Κι αυτόν έσπευσαν να τον χαιρετήσουν πολλοί –ίσως ακόμα περισσότεροι κι από ότι τον Καραμανλή-, και σ’ αυτόν άνοιγαν δρόμο οι παρατρεχάμενοι. Αλλά κανείς δεν τον πήγαινε σηκωτό. Ο Μητσοτάκης είχε το κύρος και το μεγαλείο του ηγέτη, το Χάρισμα που προκαλεί de facto σεβασμό σε φίλους και αντιπάλους. Το είχε και ο Παπανδρέου, το είχε και ο Καραμανλής. Δεν το έχει ο Κωστάκης. Πιθανότατα δεν το έχει ούτε ο Γιώργος, καθώς στην περίπτωσή του η προσωπολατρία οφείλεται περισσότερο στη γοητεία του παρά στο μεγαλείο του. Αλλά ο Γιώργος μοιάζει και να μην το θέλει, να μην το χρειάζεται. Ο Κώστας Καραμανλής το θέλει αυτό το μεγαλείο, αυτό το Χάρισμα, το επιζητά αλλά, αφού δεν το έχει αποκτήσει στα 7 χρόνια που είναι αρχηγός κόμματος, πιθανότατα δεν θα το αποκτήσει ποτέ.
Και είναι κρίμα, γιατί μετά ανεβαίνει στο βήμα και μιλά ξανά πολύ όμορφα. Σαν χαρακτήρας και σαν ηλικία και σαν ιδιοσυγκρασία είναι σαφώς πιο κοντά στον Γιώργο, παρά στους παλιούς πολιτικούς που θαυμάζει. Ίσως θα έπρεπε να έχει υιοθετήσει ένα πιο σύγχρονο πολιτικό προφίλ, πιο κοντά σ’ αυτό που είναι πραγματικά. Τώρα πια είναι πολύ αργά για αλλαγές, πάντως. Για τον Καραμανλή το τέλος του δρόμου είναι κοντά. Προσπάθησα πολλές φορές να μαντέψω τι σκέφτεται, λίγες εβδομάδες πριν από την πραγματοποίηση του ονείρου του, ή την πολιτική του συνταξιοδότηση. Βλοσυρός και απόμακρος, στις δύο μέρες που τον ακολούθησα, δεν άφησε κανέναν να τον πλησιάσει αρκετά. Μόλις τελείωσε την ομιλία του, χαιρέτησε το πλήθος, κατέβηκε από την εξέδρα, μπήκε στη Mercedes και έφυγε. Και μόλις το μικρό νοικιασμένο αεροπλάνο που μετέφερε τον Μητσοτάκη απογειώθηκε από το αεροδρόμιο του Ηρακλείου, ο ήλιος βγήκε πάλι στην Κρήτη.
Τώρα, φαντάζομαι, θα θέλετε να διαβάσετε το τελικό συμπέρασμα. Ποιος νικάει. Πέρασα τέσσερις ημέρες με τα επιτελεία των δύο κομμάτων, και τα συμπεράσματα είναι πολλά και διάφορα. Το ΠΑΣΟΚ, ας πούμε, έχει έναν γιγάντιο κομματικό μηχανισμό, τη Μηχανή, με πολύ περισσότερα χρήματα και τρομακτική οργάνωση, που έβγαλε πρωθυπουργό ακόμα και τον άχρωμο Σημίτη. Η Νέα Δημοκρατία, ακόμα και τώρα, ακόμα και μ. Π. (μετά Πάχτα), σε κάθε βαθμίδα της, από τα κορυφαία στελέχη μέχρι τους πολιτικούς συντάκτες που την καλύπτουν, φοβάται. Τρέμει μια νέα ήττα, και επιμένει να αυτοπροσδιορίζεται με βάση το ΠΑΣΟΚ και τα (τεράστια) λάθη του. Ο Γιώργος είναι πιο γοητευτικός από τον Κώστα. Ο Κώστας το θέλει περισσότερο από τον Γιώργο. Τελικά, ποιος είναι καλύτερος;
Ρώτησα ακριβώς αυτό το πράγμα τον Κρητίκαρο από το Βραχάσι, που περίμενε τον Καραμανλή μέσα στην παγωμένη βροχή, με το τσουλούφι που ξεχείλιζε από την κουκούλα και είχε βραχεί και κολλούσε στο μέτωπο. Αυτός χαμογέλασε, με κοίταξε με αυτό το ειλικρινές, αθώο βλέμμα που έχουν οι χωριάτες, και μου είπε: «Ο καλύτερος είναι αυτός που θα κάνει αυτό που ζητάμε. Θα ψηφίσουμε αυτόν που θα μας υποσχεθεί τη λύση. Κι αν δεν μας την προσφέρει, την άλλη φορά θα τον μαυρίσουμε. Αυτό δεν ζητάει ο καθένας; Μια λύση στα προβλήματά του. Εσύ τι ζητάς;»
