Ο Ράσελ Μπραντ Είναι Λίγο ΣΥΡΙΖΑ

Το τελευταίο τεύχος του βρετανικού αριστερού πολιτικού περιοδικού New Statesman έχει για guest editor τον ευφυή και flamboyant Βρετανό κωμικό Ράσελ Μπραντ, και για θέμα του την επανάσταση. Ο τρόπος με τον οποίο ορίζεται το θέμα "επανάσταση" στο τεύχος και από τον ίδιο τον Μπραντ έχει κατά τη γνώμη μου ενδιαφέρον, γιατί θυμίζει πολύ τον τρόπο με τον οποίο χρησιμοποιείται η ίδια λέξη-σφεντόνα και εδώ στα εγχώρια, λιμνάζοντα ύδατα και όχι μόνο από προνομιούχα μέλη της σόουμπιζνες, αλλά και από προνομιούχα μέλη του mainstream πολιτικού συστήματος. Έχουμε και λέμε:

Εδώ το editorial του Μπραντ, 4500 παραληρηματικές αλλά εξαιρετικά καλογραμμένες λέξεις.

Εδώ μια δεκάλεπτη συνέντευξή του για το ίδιο θέμα, όπου αναπαράγει τα βασικά του επιχειρήματα:

Εν συντομία η βιοθεωρία του Μπραντ είναι η εξής: Το υπάρχον "σύστημα" καταστρέφει τον πλανήτη και εντείνει την οικονομική ανισότητα, οπότε πρέπει να ανατραπεί από μια επανάσταση "του λαού". Το πώς θα μοιάζει αυτή η επανάσταση, ή το τι θα αντικαταστήσει το υπάρχον "σύστημα" είναι κάτι που δεν τον απασχολεί και ένα θέμα με το οποίο δεν καταπιάνεται. Στις 4500 λέξεις του κειμένου του ασχολείται μόνο με την περιγραφή των αδυναμιών του υπάρχοντος συστήματος, διάστικτη από προσωπικά ανέκδοτα και μπόλικο αυτοσαρκασμό. Είναι σε πολλά σημεία πολύ ενδιαφέρον.

Capitalism is not real; it is an idea. America is not real; it is an idea that someone had ages ago. Britain, Christianity, Islam, karate, Wednesdays are all just ideas that we choose to believe in and very nice ideas they are, too, when they serve a purpose. These concepts, though, cannot be served to the detriment of actual reality.

Ο Μπραντ, που ξέρει να γράφει τα εγγλέζικα πάρα πολύ καλά, μπορεί πολύ ωραία να περιγράψει τους στόχους που θέλει ένα ιδεατό νέο σύστημα να πετύχει -και είναι ωραίοι στόχοι, να μην υπάρχουν αδικίες και ανισότητες, να μην καταστρέφουμε τον πλανήτη, όλοι συμφωνούμε- αλλά δεν μπορεί καθόλου να περιγράψει με τι θα μοιάζει αυτό το νέο σύστημα που θα έρθει, μαγικά και αυθόρμητα, ή πώς θα λειτουργεί.

Δεν ξέρω αν σου θυμίζει κάτι αυτό.

Είναι η ανατρεπτική διαλεκτική συγκεκριμένων ιδεολογικών άκρων, η μόνιμα ασαφής και παραδοσιακά οργισμένη ιδέα της ολοκληρωτικής ανατροπής της πραγματικότητας επειδή συγκεκριμένα συστατικά της πραγματικότητας δεν μας αρέσουν. Η ιδεολογία της "επανάστασης", η οποία δεν κατοικοεδρεύει μόνο στα άκρα της αριστεράς, προϋποθέτει μια βολική και κάπως τεμπέλικη θεώρηση του κόσμου, που καλεί σε ένα ουτοπικό κόψιμο ενός φανταστικού γόρδιου δεσμού, επειδή τα προβλήματα του κόσμου μοιάζουν πάρα πολύ δύσκολα για να τα λύσουμε μεμονωμένα. Το κοινό όσων ευαγγελίζονται μια ουτοπική λαϊκή επανάσταση είναι ότι περιγράφουν πάρα πολύ γλαφυρά τα προβλήματα του υπάρχοντος πολιτικού και κοινωνικού συστήματος, λες και αυτό αρκεί, λες και η ένταση και το μέγεθος των προβλημάτων αρκούν για να κάνουν την "επανάσταση" απαραίτητη. Μα είναι πάρα πολύ εύκολο να περιγράφει κανείς τα προβλήματα. Πανεύκολο να γράψεις πέντε χιλιάδες λέξεις, έξαλλος, όπως ο ευφυής κωμικός με τις μπούκλες (ή εγώ, εδώ μέσα) για το τι πάει στραβά με τον κόσμο, αλλά δεν πρέπει σε καμία περίπτωση να αυταπατάσαι πως, επειδή μπορείς να περιγράψεις τα προβλήματα, αυτό σημαίνει αυτόματα ότι ξέρεις ή μπορείς να βρεις τις λύσεις. Γιατί το να γατζώνεσαι σε μια λέξη, "επανάσταση", χωρίς να μπορείς να την περιγράψεις και να τη μορφοποιήσεις ως αληθινό εναλλακτικό πολιτικό μόρφωμα στον πραγματικό κόσμο των πραγματικών ανθρώπων -την "actual reality" που επικαλείται και ο αγαπητός Ράσελ-, δεν είναι λύση. Είναι λαϊκισμός φτηνός και επικίνδυνος. Και περιέχει τρία πολύ σημαντικά προβλήματα. Τα δύο πρώτα είναι τα εξής:

1) Μια επικίνδυνη και ανεύθυνη περιφρόνηση για τη δημοκρατία.
2) Την ψευδαίσθηση ότι τα πράγματα πηγαίνουν συνεχώς προς το χειρότερο.

Ξεκινώντας από το δεύτερο, είναι διαρκής και μόνιμη η εντύπωση των περισσότερων ανθρώπων πως η κατάσταση που βιώνουν αυτή τη στιγμή είναι το χειρότερο πράγμα που έχει συμβεί ποτέ στον κόσμο, αλλά επίσης είναι και λανθασμένη. Μπορεί όντως όπως λέει ο Ράσελ ο Μπραντ οι ανισότητες μεταξύ των πάρα πολύ πλουσίων και των φτωχών να μεγαλώνουν, αλλά ταυτόχρονα, κοίτα να δεις, τα τελευταία 20 χρόνια η ανθρωπότητα μείωσε τα μέλη της που ζουν σε ακραία φτώχια στο μισό. Ένα δισεκατομμύριο άνθρωποι γλίτωσαν από την ακραία φτώχια την εποχή ακριβώς που στον "παγκοσμιοποιημένο" πλανήτη εξαπλωνόταν η δημοκρατία και ο επάρατος καπιταλισμός. Είναι απολύτως σωστό να διαμαρτυρόμαστε για το στραγγαλισμό της μεσαίας τάξης, για την παραφροσύνη του τραπεζικού συστήματος και για ένα σωρό άλλες παθογένειες του "συστήματος" που συντηρούμε με την ψήφο (ή την μη-ψήφο) μας, αλλά δεν πρέπει σε καμία περίπτωση να μην αναγνωρίζουμε ότι στα περισσότερα και πολύ σημαντικά θέματα η κατάσταση του κόσμου σήμερα είναι καλύτερη από ό,τι ήταν ποτέ στην ιστορία της ανθρωπότητας. Όποιος μπορεί να δει την κατάσταση του πλανήτη με αυτή την προοπτική θα πει, μια στιγμή, δεν είναι όλα χάλια. Ξαφνικά χάρη στην τεχνολογία και την παγκοσμιοποίηση εκατοντάδες εκατομμύρια άνθρωποι δεν πεθαίνουν της πείνας, αρρώστιες εξαφανίζονται, το προσδόκιμο ζωής σε τεράστιες περιοχές του πλανήτη αυξάνεται ραγδαία. Μήπως "το σύστημα" που θέλει να αναποδογυρίσει ο Ράσελ Μπραντ ευθύνεται κάπως γι' αυτή τη βελτίωση; Μήπως τα άλλα, ασαφή συστήματα που ευαγγελίζονται ευαγγελιστές επαναστάσεων κάθε απόχρωσης δεν είναι καθόλου σίγουρο ότι θα μπορούν να εξασφαλίσουν τη συνέχιση αυτής της μοναδικής, πρωτοφανούς στην ανθρώπινη ιστορία πορείας; 

Και το #1 είναι ακόμα πιο επικίνδυνο.

Η ιδέα ότι "το σύστημα" που υπάρχει είναι ολοσχερώς σάπιο και πρέπει να αντικατασταθεί είναι ένας μεγάλος κίνδυνος για το πιο πολύτιμο και πιο ευαίσθητο κομμάτι του "συστήματος": Τη δημοκρατία. Ο Μπραντ δηλώνει και στο κείμενο και στη συνέντευξη από πάνω με πολλή περηφάνεια ότι δεν έχει ψηφίσει ποτέ σε εκλογές και ούτε πρόκειται, γιατί "το σύστημα δεν δουλεύει". Αντί απάντησης στη νηπιακή αυτή προσέγγιση, δυο κουβέντες από έναν άλλο μακρυμάλλη τυραννισμένο και ιδιοφυή τύπο, ο οποίος έγραφε τα εγγλέζικα ακόμα καλύτερα, τον Ντέιβιντ Φόστερ Γουάλας:

If you are bored and disgusted by politics and don’t bother to vote, you are in effect voting for the entrenched Establishments of the two major parties, who rest assured are not dumb and are keenly aware that it is in their interests to keep you disgusted and bored and cynical and to give you every possible psychological reason to stay at home doing one-hitters and watching MTV Spring Break on Primary Day. By all means stay home if you want, but don’t bullshit yourself that you’re not voting. In reality, there is no such thing as not voting: you either vote by voting, or you vote by staying home and tacitly doubling the value of some Diehard’s vote.

Κι αυτό μας φέρνει στο τρίτο και τελευταίο πρόβλημα της "ιδεολογίας της επανάστασης", το ότι οι θιασώτες της είναι τυφλοί σε μια πραγματικότητα που κάπως ίσως να τους κάθεται δύσκολα:

Η επανάσταση συμβαίνει ήδη.

Η επανάσταση συμβαίνει τώρα.

Πρέπει νομίζω να αναλογιστούμε σοβαρά όλοι, και κυρίως αυτοί στους οποίους τα λόγια του Ράσελ Μπραντ και του κάθε οργίλου και φωνακλά επίδοξου επαναστάτη μοιάζουν γοητευτικά, την εξής πιθανότητα: Αυτό που ζούμε τώρα, αυτό που κάνουμε πληκτρολογώντας όλοι, αυτό που γίνεται στις πλατείες της Μέσης Ανατολής και στα ψηφιακά κοινωνικά δίκτυα σε όλες τις γλώσσες του κόσμου, η αποκάλυψη των μυστικών πρακτικών κυβερνήσεων που προσπαθούν να εκμεταλλευτούν το "σύστημα", η οργή κατά μονοπωλίων και επιχειρήσεων και ολιγαρχών που προσπαθούν να διαιωνίσουν την ισχύ τους σε μια εποχή όπου ο κόσμος ολοένα και μικραίνει, όλα αυτά είναι επανάσταση. Διαφορετική επανάσταση, πιο μακρόσυρτη, χωρίς απαραίτητα καμένα κτίρια και συμπλοκές στους δρόμους (αλλα ενίοτε και με αυτά), χωρίς ουτοπικά χειροπιαστά αποτελέσματα από τη μια μέρα στην άλλη ή και μέσα στα χρονικά όρια της γενιάς μας (δυστυχώς), αλλά επανάσταση, μια χιονοστιβάδα από ετερόκλητες, φαινομενικά ασύνδετες σαρωτικές αλλαγές που μετατρέπουν τον κόσμο μας και το ίδιο το "σύστημα" σε κάτι ολοένα αλλιώτικο, πιο εξελιγμένο, καλύτερο, σταδιακά, με εμπόδια και σκαμπανεβάσματα και πισωγυρίσματα, οπωσδήποτε όχι όσο γρήγορα και θεαματικά θα ήθελαν οι φανταχτεροί επαναστάτες σαν το Ράσελ Μπραντ ή τις συνιστώσες του ΣΥΡΙΖΑ, αλλά αληθινά, ουσιαστικά

και αναπόφευκτα.